Sau khi trở về từ Tokyo, chỉ trong vòng bốn tháng, mình có dịp thưởng thức không dưới mười buổi hòa nhạc.
Kỳ lạ là, trong tất cả những lần nghe nhạc ấy, điều khiến mình nhớ nhất không hẳn là một bản giao hưởng cụ thể nào. Mà là ba khoảnh khắc ồn ào tưởng như vụn vặt. Mà thật ra, lại chính là ba điểm đánh dấu cảm xúc rõ ràng nhất của một buổi hòa nhạc.
LẦN ỒN ÀO THỨ NHẤT: SỰ HỖN LOẠN CỦA NỐT LA
Nốt La vang lên từ cây đàn piano đơn giản, rõ ràng, như một ánh sáng nhỏ bật lên trong khán phòng. Concertmaster là người kéo dây đầu tiên, rồi từng nhạc cụ hòa vào. Nghe thì tưởng lộn xộn, nhưng không phải, đó là một hỗn loạn có trật tự. Ai cũng đang dò dẫm để chạm đến một cao độ chung. Một sự thỏa thuận không lời.
Chỉ vài chục giây, rồi tất cả cùng lặng đi. Giống như mọi sự bắt đầu, hơi lúng túng, một chút rối ren, nhưng trong hỗn loạn ấy, đã có một phương hướng rõ ràng.
LẦN ỒN ÀO THỨ HAI: MỘT TRÀNG VỖ TAY CHEN NGANG
Trong các buổi hòa nhạc cổ điển, có một quy ước ngầm: không vỗ tay giữa các chương (movements). Nhưng càng nhiều chương trình có đông vé mời, thì tràng vỗ tay chen ngang lại càng xuất hiện nhiều hơn, không phải từ một người, mà từ nhiều phía, rời rạc và hơi lạc điệu.
Người nghe nhạc không chuyên thường không biết quy ước ấy, và thật ra cũng không có gì sai. Có lẽ họ chỉ đơn giản bị cuốn theo cảm xúc, không thể giữ lại. Nhưng giữa một khán phòng nơi tất cả đang giữ im lặng để lắng nghe, những âm thanh chen ngang ấy bỗng trở nên… lạc lõng.
Với mình, khoảng lặng giữa các chương là thứ không thể thiếu. Là phần kéo dài âm nhạc bằng sự yên tĩnh. Là khi cả dàn nhạc, cả khán giả, và cả không gian đồng thuận dừng lại một chút, để hơi thở còn ngân tiếp.
Trong một thế giới đầy những điều bất thường, thì chính sự im lặng – một điều bình thường – lại trở nên hiếm có. Và khi đó, mình mới thấy rõ: cái đẹp không phải lúc nào cũng là tiếng vang, mà đôi khi là một khoảng lặng được giữ gìn.
LẦN ỒN ÀO THỨ BA: MỘT KẾT THÚC KHÔNG CẦN TIẾNG NHẠC
Cuối buổi, khi bản nhạc kết thúc thật sự, tiếng ồn lại ùa về. Vỗ tay, tiếng ghế lách cách, lời thì thầm, ánh đèn sáng dần lên. Có đêm nghệ sĩ quay lại, tặng thêm một bản encore. Có đêm thì không. Nhưng không phải lúc nào cũng cần điều đó.
Mình chợt nghĩ, không phải tiếng nhạc ngừng là kết thúc, mà chính cái ồn ào sau cùng ấy mới là dấu hiệu rõ ràng nhất. Sau hai tiếng đồng hồ im lặng, giờ là lúc ai cũng trở lại là chính mình: nói, cười, thở phào, rời đi.
Và giữa những cái tên sáng đèn trên sân khấu, mình vẫn luôn để mắt tới dàn contrabass ngồi cuối.
Những cây contrabass đồ sộ, thường ngồi ở cuối sân khấu, lặng lẽ. Âm thanh của chúng trầm, ấm, gần như rung trong không khí hơn là vang to, nên không phải ai cũng chú ý. Nhưng mình lại đặc biệt thích.
Không phô trương, không nổi bật, chúng giữ nhịp, giữ nền, giữ thăng bằng. Có những vẻ đẹp như thế, lặng lẽ tồn tại để nâng đỡ mọi thứ xung quanh. Chỉ cần có ai đó đủ kiên nhẫn, đủ lặng lòng để nhận ra.
VÀ MỘT KHOẢNG LẶNG
Có những bản nhạc đi qua mà không để lại dấu vết rõ ràng nhưng ta vẫn mang theo nó rất lâu. Nhẹ thôi. Như thể vừa đi qua một cơn gió mát giữa trưa hè, hoặc một đoạn ngắn của giấc mơ không tên.
Và điều mình nhớ nhất, hóa ra lại là ba lần ồn ào: Tiếng La mở màn, những tràng vỗ tay chen ngang, và tiếng ồn cuối cùng sau khi sân khấu khép lại.
Mỗi lần đều là một cái chạm: lúc dẫn lối, lúc làm sượng tay, lúc tiễn biệt. Và đâu đó, giữa những tiếng động ấy, có một khoảng lặng rất riêng cứ nằm lại mãi, như một thứ vật chất màu xám đặc quánh.
Mình viết những dòng này khi đang nghe bản The Mountain – bản soundtrack trong Interstellar. Bản nhạc hùng vĩ, đáng sợ, gai góc nhưng không tàn nhẫn. Nó gợi ra trong mình một thứ mộng tưởng rất đặc biệt: về sự tồn tại và không tồn tại, về sự sống, cái chết, thời gian, vô thời gian, không gian và cả những điều phi không gian. Một âm thanh chạm tới biên giới giữa vật chất và phi vật chất – nơi không có gì là chắc chắn, nhưng mọi thứ lại rất thật.
Mình chuyển bài, nghe Do not go gentle into that good night. Bài thơ của Dylan Thomas, một lời khẩn cầu không cam chịu, không lặng lẽ lụi tàn. “Rage, rage against the dying of the light” – một tiếng gọi nổi lên từ sâu trong cõi tĩnh. Giữa bóng tối, người ta vẫn có thể lựa chọn vùng dậy bằng ánh sáng bên trong mình.
Đôi khi, chính những bản nhạc như thế lại khiến mình nhìn rõ hơn về mình, về thời gian mình hiện diện trên cõi đời này. Không phải bằng cách đong đếm thời gian, mà bằng cách mình chạm vào cuộc sống, bằng những gì mình cảm được, giữ được, và vượt qua. Là lời nhắc để mình không chỉ trôi qua tháng ngày một cách lặng lẽ, mà phải sống, dẫu lặng hay ồn, dẫu mềm mại hay sắc nhọn, bằng tất cả nhận biết, tất cả tỉnh thức, và tất cả ánh sáng còn trong mình.
Hôm nay là ngày sinh nhật. Một tuổi mới bắt đầu, cũng như một buổi hòa nhạc khác đang mở màn. Mình không biết sẽ có bao nhiêu tiếng ồn, bao nhiêu đoạn lạc nhịp, bao nhiêu lần mình bị cuốn vào những tràng cảm xúc chen ngang. Nhưng mình mong rằng, dù có thế nào, mình vẫn sẽ giữ được một khoảng lặng. Khoảng lặng để nhìn lại, để thở, để biết rằng mình vẫn đang sống, và vẫn đang nghe thấy tiếng nhạc vang lên trong chính mình.
Vì sống thêm một tuổi, cũng giống như ngồi trong một khán phòng mờ sáng, chờ nốt La với tần số 440 Hz vang lên. Và tự hỏi: lần này, bản nhạc nào sẽ được chơi?
